Klauzule niedozwolone to zapisy umowne. Nie wiążą konsumenta. Kształtują prawa i obowiązki stron. Robią to sprzecznie z dobrymi obyczajami. Rażąco naruszają interesy konsumenta. Dotyczą umów z przedsiębiorcami.
Czym są klauzule niedozwolone?
Klauzule niedozwolone to postanowienia umowy. Nie uzgodniono ich indywidualnie. Postanowienia te dotyczą konsumenta. Jego prawa i obowiązki są kształtowane. Dzieje się to w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Rażąco narusza to interesy konsumenta. Klauzule te nazywane są abuzywnymi. Są one istotnym narzędziem ochrony konsumentów w Polsce.
Postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.
Definicja nieuzgodnionych postanowień jest jasna. To postanowienia, na których treść konsument nie miał wpływu. Stwierdzenie abuzywności klauzuli ma skutek. Nie wiąże ona w całości. Nie można jej uznać częściowo za niedozwoloną. Obowiązek uzgodnienia postanowień spoczywa na przedsiębiorcy. Dla uznania klauzuli za niedozwoloną nie wystarcza nierównomierny rozkład praw. Musi być spełnionych więcej przesłanek.
Gdzie występują klauzule niedozwolone?
Klauzule niedozwolone dotyczą umów. Są one zawierane między przedsiębiorcą a konsumentem. Ochrona przed nimi obejmuje jedynie konsumenta. Klauzule te mogą występować w umowach każdego rodzaju. Na przykład w umowach ubezpieczenia. Często nie mamy możliwości negocjowania treści umowy. Dzieje się tak zwłaszcza z dużymi podmiotami gospodarczymi. Konsumenci nie mają możliwości negocjowania warunków. Dotyczy to wielu dziedzin życia.
W umowach między przedsiębiorcami klauzule niedozwolone nie istnieją. Tylko konsument może powoływać się na klauzule niedozwolone. Umowa między przedsiębiorcami jest ważna. Należy ją wykonać zgodnie z zasadą pacta sunt servanda. Przedsiębiorca ma inne możliwości działania. Może powołać się na inne przepisy kodeksu cywilnego. Dotyczą one na przykład swobody umów.
Podstawa prawna klauzul niedozwolonych
Przepisy o klauzulach niedozwolonych znajdziesz w Kodeksie cywilnym. Dotyczą ich art. 385(1) i następne. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. implementuje dyrektywę Rady 93/13/EWG. Lista klauzul abuzywnych znajduje się w Kodeksie Cywilnym. Jest to art. 385³. Kodeks cywilny reguluje kwestie dotyczące umów. Chroni także prawa konsumentów.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów jest też ważna. Prezes UOKiK prowadzi postępowania. Dotyczą one uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Organem nadzorującym jest Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
- Kodeks cywilny – art. 385(1) i nast., art. 385³
- Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów
- Dyrektywa Rady 93/13/EWG
Skutki prawne klauzul niedozwolonych
Postanowienia niedozwolone nie wiążą konsumenta. Działa to z mocy prawa. Sankcją jest bezskuteczność postanowienia. Dotyczy to bezskuteczności w stosunku do konsumenta. Klauzule abuzywne mogą prowadzić do unieważnienia umowy. Dzieje się tak w pewnych przypadkach. Umowa bez niedozwolonej klauzuli pozostaje ważna. Jest tak, gdy można ją wykonać bez tego postanowienia. Sąd ocenia, czy umowa może dalej obowiązywać.
Sankcją za włączenie do treści umowy niedozwolonego postanowienia umownego jest jego bezskuteczność w stosunku do konsumenta.
Uznanie klauzuli za abuzywną działa z mocy prawa. Nie trzeba specjalnego orzeczenia sądu. Decyzje Prezesa UOKiK mają szerszy skutek. Wiążą wszystkich konsumentów. Dotyczy to umów zawartych na podstawie tej klauzuli. Klauzule niedozwolone mogą prowadzić do strat finansowych dla konsumentów.
Jak rozpoznać klauzulę niedozwoloną?
Klauzula jest niedozwolona, gdy spełnia trzy warunki. Po pierwsze, nie uzgodniono jej indywidualnie. Po drugie, jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Po trzecie, rażąco narusza interesy strony. Mowa o interesach konsumenta. Postanowienia nieuzgodnione indywidualnie to te, na które konsument nie miał wpływu. Ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy. On musi dowieść, że postanowienie uzgodniono indywidualnie.
Konsument zawierający umowę z podmiotem gospodarczym powinien mieć wpływ na jej treść. Jeśli umowa zawiera treści z nim nie uzgodnione indywidualnie istnieje możliwość uznania ich za niedozwolone klauzule.
Ciężar dowodu że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym kto się na to powołuje.
Warto dokładnie czytać umowy. Dotyczy to zwłaszcza drobnego druku. Sprawdź rejestr klauzul abuzywnych UOKiK. To ważne źródło informacji. Zapisy mogą dotyczyć wyłączenia odpowiedzialności. Mogą ograniczać odpowiedzialność przedsiębiorcy. Dotyczy to szkód na osobie. Mogą przyznawać kontrahentowi jednostronne uprawnienia. Na przykład do zmiany umowy bez ważnej przyczyny.
Jak chronić się przed nieuczciwymi zapisami?
Pierwszym krokiem jest dokładne czytanie umów. Nawet długie dokumenty wymagają uwagi. Proś o wyjaśnienie zapisów umowy. Zrób to na piśmie. Zleć analizę umowy prawnikowi. Jest to ważne przy skomplikowanych umowach. Konsultuj wątpliwości ze specjalistą. Szczególnie w przypadku długoterminowych zobowiązań.
- Dokładnie czytać umowy przed podpisaniem.
- Prosić o wyjaśnienie zapisów na piśmie.
- Zlecić analizę umowy prawnikowi.
- Sprawdzać rejestr klauzul abuzywnych UOKiK.
- Konsultować wątpliwości z prawnikiem.
Sprawdź rejestr klauzul niedozwolonych. Prowadzi go Prezes UOKiK. Możesz skontaktować się z UOKiK. Możesz też zgłosić naruszenie. W przypadku niedozwolonych postanowień rozważ zmianę kontrahenta. Zrób to, jeśli przedsiębiorca nie zgadza się na zmiany. Możesz też wnieść sprawę do sądu cywilnego. Powiatowy rzecznik praw konsumenta także udziela pomocy. Usługi prawnika nie muszą być drogie. Pieniądze wydane na prawnika to dobra inwestycja.
Rola UOKiK i sądów w ochronie konsumenta
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) nadzoruje przepisy. Dotyczą one klauzul niedozwolonych. Prezes UOKiK może stwierdzić naruszenie zakazu. Chodzi o zakaz stosowania klauzul niedozwolonych. Prowadzi postępowania w tej sprawie. Klauzule niedozwolone mogą być uznane przez sąd. Może to zrobić także UOKiK. Rejestr klauzul niedozwolonych prowadzi Prezes UOKiK. Wpisuje się do niego postanowienia. Muszą być uznane za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu.
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) zajmuje się tymi sprawami. Jego wyroki trafiają do rejestru. Decyzje Prezesa UOKiK mają skutek. Dotyczą wszystkich konsumentów. Chodzi o konsumentów, którzy zawarli umowę na podstawie tej klauzuli. Konsument może dochodzić praw indywidualnie w sądzie cywilnym. Może też zwrócić się o pomoc do UOKiK lub rzecznika konsumentów.
| Instytucja | Rola |
|---|---|
| UOKiK | Nadzór, postępowania, rejestr klauzul |
| Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) | Uznawanie klauzul za niedozwolone |
| Powiatowy rzecznik praw konsumenta | Udzielanie pomocy konsumentom |
Klauzule niedozwolone w umowach o pracę
Kodeks pracy zawiera przepisy. Chronią one pracownika. Proponowanie pracownikom podpisywania weksli jest nielegalne. Kary umowne w umowach o pracę są niedozwolone. Dotyczy to sytuacji, gdy miałby je płacić pracownik. Umowa o pracę nie może zawierać klauzul. Nie mogą one ograniczać swobody pracy. Prawo pracy ma swoje specyficzne regulacje. Różnią się one od prawa cywilnego w zakresie konsumentów.
W wyroku z 26 stycznia 2011 r. Sąd Najwyższy uznał, że brak wyraźnego wyłączenia dopuszczalności stosowania zabezpieczeń wekslowych w stosunkach pracy nie stanowi dorozumianej podstawy prawnej ani uzasadnienia dopuszczającego lub usprawiedliwiającego legalność stosowania przepisów Prawa wekslowego do zabezpieczenia, poza lub obok prawa pracy.
W wyroku z 8 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy uznał, że zastrzeżenie na rzecz pracownika kary umownej, w razie rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę naruszającego jej warunki, nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Więcej o niedozwolonych klauzulach dowiesz się w Państwowej Inspekcji Pracy. Kodeks pracy zapewnia podstawową ochronę. Umowy cywilnoprawne (zlecenie, o dzieło) mają inne zasady. Mogą tam pojawić się klauzule niedozwolone. Dotyczy to sytuacji, gdy zleceniobiorca jest konsumentem.
Przykłady klauzul niedozwolonych
Rejestr klauzul niedozwolonych zawiera wiele przykładów. Są to postanowienia uznane przez sąd. Dotyczą różnych rodzajów umów. Często spotykane są w umowach deweloperskich. Mogą wyłączać odpowiedzialność dewelopera za wady. Inne dotyczą terminów przekazania lokalu. Mogą jednostronnie zmieniać umowę. Dotyczy to na przykład ceny. Klauzule mogą przenosić ryzyko na konsumenta. Na przykład ryzyko za szkody podczas prac wykończeniowych.
- Wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie zobowiązania.
- Zezwalają kontrahentowi na przeniesienie praw bez zgody konsumenta.
- Przyznają kontrahentowi uprawnienia do jednostronnej zmiany umowy.
- Przewidują postanowienia, z którymi konsument nie mógł się zapoznać.
- Nakładają na konsumenta nieuzasadnione koszty.
W umowach deweloperskich często pojawiają się zapisy o rękojmi. Mogą ją ograniczać. Klauzule mogą dotyczyć wyglądu elewacji budynku. Mogą ograniczać prawa konsumenta do wprowadzania zmian. Inne przykłady to zapisy o udostępnianiu nieruchomości wspólnej. Mogą dotyczyć dostawców mediów. Mogą też obciążać nieruchomość ograniczonymi prawami rzeczowymi. Sprawdź rejestr UOKiK. Znajdziesz tam konkretne przykłady wyroków.
Czy takie postanowienie jest zgodne z prawem?
Zgodność postanowienia z prawem zależy od jego treści. Kluczowe jest, czy narusza interesy konsumenta. Ważne jest też, czy uzgodniono je indywidualnie.
Co należy zrobić, jeśli w umowie znajdują się klauzule umowne niedozwolone?
Klauzule niedozwolone nie wiążą konsumenta. Możesz poinformować o tym przedsiębiorcę. Możesz też skontaktować się z UOKiK. Wątpliwości rozwieje prawnik. Możesz też dochodzić praw w sądzie.
